„Lalka” Bolesława Prusa jest powieścią realistyczną z okresu pozytywizmu. Początkowo ukazywała się w odcinkach w gazecie „Kurier Codzienny”, dopiero w 1890 wydano ją w całości. Utwór charakteryzuje złożona narracja — pierwszoosobowa w rozdziałach „Pamiętnika starego subiekta”, narratorem jest wtedy Rzecki oraz trzecioosobowy, wszechwiedzący, typowy dla powieści pozytywistycznej. Lektura uznawana jest za jedną z najważniejszych książek do matury, ze względu na mnogość motywów.
Motyw pracy
Ze względu na okres powstania, praca ma ogromne znaczenie w powieści. Prus ukazuje kilka możliwych sposobów rozumienia tego zagadnienia. Praca może być dla człowieka koniecznością do przeżycia (mieszkańcy Powiśla), ale również pasją, jak w przypadku Ignacego Rzeckiego. Dla starego subiekta sklep stał się całym życiem i jego sensem, podstawą filozofii życiowej. W przypadku Stanisława Wokulskiego praca jest jedynie środkiem do osiągnięcia sukcesu, tutaj akurat zaimponowania ukochanej. Bohater decyduje się na wyjazd do Bułgarii i ryzykowną pracę tam (handel bronią), by zbić majątek, który ma szansę zainteresować Łęcką.
Praca u podstaw
Postaci z „Lalki” wielokrotnie realizują założenia epoki, zwłaszcza pracę u podstaw. Wokulski w wielu momentach książki pomaga zdobywać pracę i odbić się od dna mieszkańcom Powiśla (Magdalena, Marianna, Wysocki) oraz Węgiełkowi. W pomoc finansową angażują się także inni bohaterowie, np. Izabela Łęcka wraz z ciotką podczas kwesty na rzecz najuboższych.
Motyw ambicji
Wokulski jest człowiekiem ambitnym, który na różnych etapach swojego życia wytrwale dąży do założonego celu. Robi to na początku w kontekście otrzymania wykształcenia (ważne! Wiedzę na ten temat czytelnik ma jedynie z relacji Rzeckiego), później w zdobyciu serca panny Izabeli. Ambicja jest tu z jednej strony czynnikiem pomagającym w dążeniu do celu i sukcesu (Wokulski otrzymuje propozycję pracy z Geistem), ale również napędza jego obsesję w uczuciu do Łęckiej.
Motyw miłości
Miłość romantyczna w „Lalce” wiąże się z nieszczęściem. Wokulski nigdy nie jest szczęśliwy z Łęcką, po zaręczynach jej zdrada przyczynia się do jego próby samobójczej. Miłość nie zostaje odwzajemniona, podobnie w przypadku Ignacego Rzeckiego. Mężczyzna zakochuje się w Helenie Stawskiej, jednak ona interesuje się jedynie Stanisławem. Ze względu na to próbuje ich wyswatać. Z opowieści z Zasławka również dowiadujemy się, że prezesowa była ze wzajemnością zakochana w stryju Wokulskiego. Na drodze do ich szczęścia stał jednak mezalians, pochodzili z różnych sfer, dlatego nigdy nie mogli być razem.
Miłość matczyna
W przypadku miłości matki do dziecka pojawiają się dwie bohaterki — Pani Stawska oraz Baronowa Krzeszowska. Helena wychowuje samotnie córeczkę, stara się przekazać jej wartości. Jest troskliwa i kochająca, rozsądnie dba o dziecko wraz z własną matką, która pomaga jej. Krzeszowska natomiast przez obsesję na punkcie zmarłej córki popada w szaleństwo. Nie godzi się ze śmiercią dziecka, mimo upływu czasu, nadal pokoik pozostaje nienaruszony.
Patriotyzm
Mimo przebywania Polski pod zaborami, bohaterowie nadal myślą o wyzwoleniu i odzyskaniu niepodległości. Rzecki wierzy w Napoleona, liczy, że z jego pomocą uda się odzyskać wolność. Wyższe sfery trochę na pokaz, trochę naprawdę angażują się w działania, które mają doprowadzić do poprawy losu najuboższych. W efekcie liczą, że po odzyskaniu wolności kraj będzie spójny i silny. Miłość do ojczyzny widoczna jest również w sposobie mowy o powstaniach. Wokulski brał w nim udział, za co został skazany na zsyłkę na Syberię, gdzie jakiś czas przebywał. Ochocki, wchodząc do ogrodu botanicznego, uchyla kapelusz, co jest drobnym złożeniem hołdu wobec walczących.
Motyw miasta
Bolesław Prus ukazuje dwa obrazy miasta, Warszawy (gdzie toczy się większość akcji) oraz Paryża. Stolica zostaje opisana w sposób bardzo realistyczny, włącznie z dokładnym oddaniem jej topografii. Obraz społeczeństwa również jest szeroki, pokazany zostaje cały przekrój Warszawiaków, od najbogatszych arystokratów, przez mieszczan (bogatych i biednych, np. w kamienicy Łęckiego) oraz najuboższych (Powiśle).
Drugim miastem, stojącym w pewnego rodzaju opozycji do Warszawy jest Paryż. Francuskie miasto Prus pokazuje jako nowoczesne i funkcjonalne. Wszystko jest tam lepsze i doskonalsze, stąd też zachwyty Wokulskiego nad jego pięknem.
