W roku 1904 Stanisław Wyspiański wydał dramat zatytułowany „Noc listopadowa”. Było to dzieło łączące się z wcześniejszymi utworami – „Warszawianką” oraz „Lelewelu” – swoją tematyką, która obejmowała wydarzenia z czasów powstania listopadowego z roku 1830. Wyspiański był zafascynowany tym wydarzeniem i wiele czasu poświęcał na lektury poświęcone mu. „Noc listopadowa” złożona jest z dziesięciu scen, bez podziału na akty. Łączą się one luźno ze sobą i w kilku epizodach przedstawiają wyobrażenie Wyspiańskiego na temat powstania listopadowego. Akcja utworu rozpoczyna się 29 listopada 1830 roku w Warszawie. W dziele miesza się plan realistyczny – wybuch powstania – z planem fantastycznym, na którym pojawiają się greccy bogowie, ingerujący w ludzkie losy.
Noc listopadowa – streszczenie krótkie
Akcja zaczyna się przed wybuchem powstania listopadowego. Pallas (Atena) pojawia się w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie i tam zapowiada, że Polacy rozpoczną walkę z Carem. W Belwederze przebywa książę Konstanty z małżonką, który otrzymał tego ranka od cara pełnomocnictwo w sprawie Polski.
Tymczasem Piotr Wysocki daje innym sygnał, że powstanie rozpoczyna się. Studenci i literaci z kolei pod pomnikiem Jana III Sobieskiego czekają na znak, by pojmać księcia. W mieście trwają zamieszki, a w Łazienkach Demeter żegna Korę, która ma dołączyć do Hadesa w podziemiach. Powstańcy ruszają na Belweder, wdzierają się do niego i są zmuszeni uciekać przed siłami rosyjskimi. Konstanty daje pozwolenie na zniszczenie miasta.
W tym czasie w teatrze odbywa się przedstawienie, które zainspirował „Faust” Goethego. Ze sceny wychwalany jest Józef Chłopicki, a Nike namawia go do objęcia dowodzenia w powstaniu. W tym czasie Bronikowski udaje się do mieszkania Lelewela i prosi go, by ten zwołał rząd. Lelewel odmawia udziału w powstaniu, ponieważ jego ojciec umiera. W mieście trwają walki, ofiary pojawiają się po obu stronach. Kora przepowiada Polakom, że ich cierpienie nie pójdzie na marne i pewnego dnia odzyskają niepodległość.
W teatrze Stanisława Augusta pojawiają się dusze umarłych, które Hermes prowadzi do łodzi Charona. Zeus rozkazuje Atenie wycofać się z powstania. Wielki książę spotyka się ze swoimi sojusznikami na Alejach Ujazdowskich, rozkazuje przyprowadzić Łukasińskiego. Ten sądzi, że będzie uwolniony. Wojska rosyjskie rozpoczynają pochód.
Noc listopadowa – streszczenie szczegółowe
Początek powstania
Akcja dramatu rozpoczyna się tuż przed wybuchem powstania listopadowego, od wizyty Ateny na korytarzu w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie. Bogini zapowiada, że Polacy rozpoczną walkę z carem rosyjskim. Wzywa ona też do siebie wszystkie boginie zwycięstwa Nike, w Warszawie pojawia się także Ares. Tego ranka w Belwederze książę Konstanty otrzymał od cara pełnomocnictwo w sprawach Polski.
W szkole do sali lekcyjnej wchodzi Piotr Wysocki, który ma dać innym sygnał do rozpoczęcia powstania. Wierzy, że Polacy mają Boga po swojej stronie. Siły polskie mają w planach między innymi zajęcie Belwederu. Z kolei pod pomnikiem Jana III Sobieskiego czekają studenci i literaci, których zadaniem jest pochwycenie wielkiego księcia. Tymczasem w Belwederze książę i jego żona ignorują zamieszki w mieście. W Łazienkach Demeter żegna swoją córkę, Korę, która udaje się do podziemi, by towarzyszyć Hadesowi. Powstańcy rozpoczynają swój atak na Belweder, a Demeter przyzywa Hekate, by dokonać zemsty za krzywdy i pokazać ludziom gniew bogów. W Belwederze powstańcy zabijają Gendre Lubowidzkiego, ale są zmuszeni się wycofać. Konstanty nakazuje zniszczyć Warszawę.